Τα περιθώρια στενεύουν

ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ*
Τα περιθώρια στενεύουν
:
Οταν ο διάσημος Νορβηγός εξερευνητής Ρόαλντ Αμούδσεν ξεκίνησε από την Kristiania (σημερινό Οσλο) την εξερεύνηση του βορειοδυτικού περάσματος τον Ιούνιο του 1903, το πλοίο του έπλεε προς τα βορειοδυτικά μέχρι τις 3 Οκτωβρίου του ιδίου έτους. Τότε το πλοίο ακινητοποιήθηκε από τους πάγους του επερχόμενου χειμώνα και έμεινε ακινητοποιημένο εκεί για περίπου δύο χρόνια. Το πλήρωμα πραγματοποιούσε μετρήσεις αναζητώντας τον Βόρειο Μαγνητικό Πόλο της Γης (στο σημείο αυτό η μαγνητική βελόνα της πυξίδας γίνεται κάθετη!) με την ακινητοποίηση του πλοίου, ο Αμούδσεν προχώρησε στη συνέχεια με σκι μέχρι την Αλάσκα, από όπου και τηλεγράφησε ότι έφθασε σώος διασχίζοντας το βορειοδυτικό πέρασμα, πρώτα με το πλοίο και μετά με σκι.

Σήμερα το πέρασμα αυτό είναι διαπλεύσιμο με κατάλληλα πλοία, και πολλές εταιρείες διαμορφώνουν τους εμπορικούς τους στόλους κατάλληλα ώστε να πλέουν ασφαλώς στα παγωμένα αυτά μέρη. Την εποχή μας, που πολλοί την ονομάζουν πλέον ανθρωπόκαινο (λόγω της πρόσφατης υπερθέρμανσης του πλανήτη από τις ανθρώπινες δραστηριότητες) σηματοδότησε τον Σεπτέμβριο του 2013 η διάβαση του πρώτου εμπορικού πλοίου bulk carrier (το «MS Nordic Orion») το οποίο μετέφερε περίπου 70.000 τόνους κάρβουνο από το Βανκούβερ στο λιμάνι Πόρι της Φινλανδίας. Η απόσταση που διανύθηκε ήταν κατά 2.000 χιλιόμετρα μικρότερη από την παραδοσιακή οδό μέσω της διώρυγας του Παναμά. Τέλος, η πρώτη κρουαζιέρα μέσα από το ΒΔ πέρασμα ένωσε την Αλάσκα με τη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 2016.

Ολα αυτά έχουν γίνει εφικτά λόγω της άνευ προηγουμένου υπερθέρμανσης του πλανήτη μας από την αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών του πόρων. Μερικοί θεωρούν ότι αυτές οι μεταβολές συμβαίνουν σε κύκλους. Θα μπορούσαν να ισχυριστούν τη φράση «κύκλος είναι και θα περάσει» κατά το «μπόρα είναι και θα περάσει», με τη διαφορά ότι οι κυκλικές μεταβολές στους πάγους του πλανήτη γίνονται σε δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Η περίοδος που ζούμε, που δημιουργήθηκαν ο πολιτισμός, οι κοινωνίες και όλα τα θαυμαστά του ανθρώπου, θα διαρκέσει το πολύ άλλα 10-15.000 χρόνια ακόμη.

Μέσα σε αυτή τη «μεσοπαγετώδη» περίοδο, ο άνθρωπος έχει αλλάξει τη σύσταση της ατμόσφαιρας τόσο πολύ όσο δεν έχει ξανασυμβεί τα τελευταία 1-2 δισεκατομμύρια χρόνια του πλανήτη. Αν πήγαινε φέτος ο Αμούδσεν την αποστολή του θα έβρισκε τον Ιούνιο θερμοκρασίες πάνω από 20° C και αφού θα τελείωνε τις παρατηρήσεις με το μαγνητόμετρό του κατά τον Οκτώβριο θα άνοιγε τα πανιά του να γυρίσει πίσω στο Οσλο. Ούτε καν θα μπορούσε να φανταστεί ότι εκεί όπου πήγε με σκι (στην Αλάσκα) για να τηλεγραφήσει, ίσως τα τηλεγραφόξυλα να είχαν καεί από δασική πυρκαγιά! Ηδη φέτος είναι η δεύτερη φορά με τεράστιες δασικές πυρκαγιές όχι μόνο στην (πρώην) παγωμένη ακόμη και το θέρος Βόρεια Σιβηρία, αλλά και στην Αλάσκα! Ούτε καν θα είχε διανοηθεί τους ρυθμούς με τους οποίους λιώνουν οι πάγοι στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό.

Το λιώσιμο των πάγων έχει το φοβερό αποτέλεσμα να αποκαλύπτει τεράστιες εκτάσεις γης, με αποτέλεσμα να απελευθερώνεται απευθείας στην ατμόσφαιρα μεθάνιο (ένα πολύ ισχυρό θερμοκηπικό αέριο). Η έκλυση επιπλέον μεθανίου επιδεινώνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Θυμάμαι που ήμασταν σε αποστολή στο Τρούμσε με τον αείμνηστο συνάδελφο Ιβαρ Ιζακσεν και όταν είδε ότι υπήρχε τουριστική εκδρομή επίσκεψης σε παγετώνα που λιώνει, κουνούσε το κεφάλι του λέγοντας: «Δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει αυτή η καταστροφή».

Πέρα από το μεθάνιο, η αφαίρεση του «λευκού» με το λιώσιμο των πάγων μειώνει στις πολικές περιοχές την ανακλαστικότητα του πλανήτη, το έδαφος του οποίου απορροφά, χωρίς τον πάγο, περισσότερη ηλιακή ενέργεια. Αυτό οδηγεί σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση του κλίματος. Οι δε θερμότεροι ωκεανοί και οι θάλασσες συμμετέχουν στη δημιουργία της συχνότερης εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων. Κάτι σαν τα ακραία καιρικά φαινόμενα που περιγράφει ο Ησίοδος. Η τιτανομαχία θα μπορούσε να κινηματογραφηθεί στη φοβερή καταιγίδα της Χαλκιδικής ή ακόμα και στην υδάτινη καταστροφή στη Μάνδρα, στην καύση των σιβηρικών δασών, στους καύσωνες της κεντρικής και νότιας Ευρώπης. Στην Αττική, από δύο καύσωνες τα πρώτα 30 χρόνια του 20ού αιώνα φθάσαμε τους δεκαπέντε στα τελευταία 30 χρόνια. Το κόστος κάλυψης των ασφαλιστικών εταιρειών από καιρικές καταστροφές από 10 δισ. δολάρια τη δεκαετία του ’50 παγκοσμίως εκατονταπλασιάσθηκε, φτάνοντας τη δεκαετία μας το 1 τρισ. δολάρια.

Ο πλανήτης μας δεν έχει πολλά περιθώρια ακόμη. Εχουμε πάρει ένα δρόμο χωρίς επιστροφή, προς έναν Μιλτονικό «απολεσθέντα παράδεισο», προς μια εποχή που η βροχή, αντί να μας θυμίσει τις συνθέσεις των μεγάλων ρομαντικών, θα μας γεμίζει με τον τρόμο της πλημμύρας. Η επιστήμη έχει μιλήσει, ο πλανήτης είναι ένας, τα διαπλανητικά ταξίδια είναι ωραία για το Hollywood, αλλά ο άνθρωπος και η φύση είναι εδώ: στη μοναδική, στην υπέροχη Γη!

* Ο κ. Χρήστος Ζερεφός είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

πηγή